Chọn đến phần học sinh cần nhanh chóng thông qua mục lục bằng cách click đến phần đó
- I. GIỚI THIỆU VỀ CÁN CÂN XUẤT NHẬP KHẨU
- 1. Cán cân xuất nhập khẩu là gì?
- 2. Các khái niệm cơ bản
- II. CÔNG THỨC CÁN CÂN XUẤT NHẬP KHẨU
- 1. Công thức cơ bản
- 2. Ba trường hợp xảy ra
- III. CÔNG THỨC TÍNH GIÁ TRỊ XUẤT KHẨU VÀ NHẬP KHẨU
- 1. Công thức tính giá trị xuất khẩu
- 2. Công thức tính giá trị nhập khẩu
- 3. Công thức tính tổng kim ngạch xuất nhập khẩu
- IV. CÔNG THỨC TÍNH TỶ TRỌNG XUẤT NHẬP KHẨU
- 1. Tỷ trọng xuất khẩu một mặt hàng
- 2. Tỷ trọng nhập khẩu một mặt hàng
- 3. Tỷ trọng xuất/nhập khẩu theo thị trường
- 4. Tỷ lệ xuất khẩu/nhập khẩu
- V. CÔNG THỨC TĂNG TRƯỞNG XUẤT NHẬP KHẨU
- 1. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu
- 2. Tốc độ tăng trưởng nhập khẩu
- 3. Tốc độ tăng trưởng tổng kim ngạch
- 4. Giá trị tuyệt đối tăng/giảm
- VI. BẢNG CÔNG THỨC TỔNG HỢP
- A. Công thức cán cân thương mại
- B. Công thức kim ngạch và giá trị
- C. Công thức tỷ trọng
- D. Công thức tăng trưởng
- VII. DẠNG BÀI TẬP THƯỜNG GẶP
- VIII. MẸO VÀ LƯU Ý
- 1. Mẹo nhớ công thức
- 2. Các sai lầm thường gặp
- 3. Lưu ý quan trọng
- IX. KẾT LUẬN
I. GIỚI THIỆU VỀ CÁN CÂN XUẤT NHẬP KHẨU
1. Cán cân xuất nhập khẩu là gì?
Định nghĩa: Cán cân xuất nhập khẩu (hay còn gọi là cán cân thương mại) là chỉ số kinh tế phản ánh chênh lệch giữa tổng giá trị hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia xuất khẩu (bán ra nước ngoài) và nhập khẩu (mua từ nước ngoài) trong một khoảng thời gian nhất định (thường là 1 năm, 1 quý hoặc 1 tháng).
Tên gọi khác:
- Cán cân thương mại (Trade Balance)
- Cán cân ngoại thương
- Trade Balance/Trade Account
Ý nghĩa kinh tế:
- Đo lường sức khỏe của hoạt động ngoại thương
- Phản ánh khả năng cạnh tranh của hàng hóa quốc gia
- Ảnh hưởng trực tiếp đến GDP và dự trữ ngoại hối
- Là một trong những chỉ số quan trọng nhất để đánh giá nền kinh tế mở
2. Các khái niệm cơ bản
| Khái niệm | Ký hiệu | Tiếng Anh | Ý nghĩa |
|---|---|---|---|
| Xuất khẩu | XK, X | Export | Bán hàng hóa, dịch vụ ra nước ngoài |
| Nhập khẩu | NK, M | Import | Mua hàng hóa, dịch vụ từ nước ngoài |
| Cán cân XNK | CCXNK | Trade Balance (TB) | Chênh lệch giữa XK và NK |
| Xuất siêu | – | Trade Surplus | XK > NK, thu được ngoại tệ |
| Nhập siêu | – | Trade Deficit | NK > XK, mất ngoại tệ |
| Cân bằng thương mại | – | Balanced Trade | XK = NK, cân bằng |
Các khái niệm mở rộng:
- Kim ngạch xuất nhập khẩu: Tổng giá trị XK + NK (quy mô ngoại thương)
- Tỷ trọng xuất khẩu: Phần trăm đóng góp của một mặt hàng vào tổng XK
- Tốc độ tăng trưởng XK/NK: Mức độ tăng/giảm qua các năm
II. CÔNG THỨC CÁN CÂN XUẤT NHẬP KHẨU
1. Công thức cơ bản
📌 Công thức tính cán cân xuất nhập khẩu:
$$\boxed{\text{CCXNK} = \text{XK} – \text{NK}}$$
Hoặc viết đầy đủ:
$$\boxed{\text{Cán cân thương mại} = \text{Giá trị xuất khẩu} – \text{Giá trị nhập khẩu}}$$
Ký hiệu quốc tế:
$$\boxed{\text{TB} = \text{X} – \text{M}}$$
(TB = Trade Balance, X = Export, M = Import)
Đơn vị đo lường:
- Tỷ USD (phổ biến nhất trong báo cáo quốc tế)
- Tỷ VNĐ (sử dụng trong nước)
- Triệu USD, triệu EUR…
- Phần trăm GDP (%)
Lưu ý quan trọng:
- Dấu của kết quả rất quan trọng: dương (+), âm (-) hay bằng 0
- Cán cân XNK là số chênh lệch, không phải tổng cộng
- Đơn vị của XK và NK phải giống nhau trước khi tính
2. Ba trường hợp xảy ra
a) Xuất siêu (Thặng dư thương mại – Trade Surplus)
Điều kiện: $$\boxed{\text{XK} > \text{NK} \Rightarrow \text{CCXNK} > 0}$$
Ví dụ 1: Cán cân thương mại Việt Nam năm 2023
- Xuất khẩu (XK): 370 tỷ USD
- Nhập khẩu (NK): 350 tỷ USD
Tính toán: $$\text{CCXNK} = 370 – 350 = +20 \text{ tỷ USD}$$
Kết luận: Việt Nam xuất siêu 20 tỷ USD trong năm 2023.
Ý nghĩa kinh tế của xuất siêu:
Ưu điểm:
- Quốc gia thu được ngoại tệ
- Tăng dự trữ ngoại hối
- Góp phần tăng GDP (vì X – M > 0 trong công thức GDP)
- Chứng tỏ hàng hóa có sức cạnh tranh
- Tạo việc làm cho người lao động
Nhược điểm (nếu xuất siêu quá lớn và kéo dài):
- Có thể gây áp lực lên tỷ giá
- Nguy cơ bị các nước áp đặt hàng rào thương mại
- Nếu chủ yếu xuất nguyên liệu thô → không bền vững
b) Nhập siêu (Thâm hụt thương mại – Trade Deficit)
Điều kiện: $$\boxed{\text{NK} > \text{XK} \Rightarrow \text{CCXNK} < 0}$$
Ví dụ 2: Cán cân thương mại Mỹ năm 2023
- Xuất khẩu (XK): 2,000 tỷ USD
- Nhập khẩu (NK): 2,800 tỷ USD
Tính toán: $$\text{CCXNK} = 2,000 – 2,800 = -800 \text{ tỷ USD}$$
Kết luận: Mỹ nhập siêu 800 tỷ USD trong năm 2023.
Ý nghĩa kinh tế của nhập siêu:
Nhược điểm:
- Quốc gia mất ngoại tệ
- Giảm dự trữ ngoại hối
- Làm giảm GDP (vì X – M < 0)
- Có thể dẫn đến nợ nước ngoài
- Giảm việc làm trong các ngành sản xuất nội địa
Ưu điểm (trong một số trường hợp):
- Nếu nhập khẩu máy móc, công nghệ → đầu tư phát triển
- Giúp kiểm soát lạm phát (tăng cung hàng hóa)
- Đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước
- Có thể là giai đoạn tạm thời trong quá trình công nghiệp hóa
c) Cân bằng thương mại (Balanced Trade)
Điều kiện: $$\boxed{\text{XK} = \text{NK} \Rightarrow \text{CCXNK} = 0}$$
Ví dụ 3:
- Xuất khẩu (XK): 150 tỷ USD
- Nhập khẩu (NK): 150 tỷ USD
Tính toán: $$\text{CCXNK} = 150 – 150 = 0$$
Kết luận: Cán cân thương mại cân bằng.
Ý nghĩa:
- Xuất khẩu và nhập khẩu bằng nhau
- Không thu cũng không mất ngoại tệ ròng
- Trường hợp này rất hiếm khi xảy ra trong thực tế
- Hầu hết các quốc gia đều xuất siêu hoặc nhập siêu
III. CÔNG THỨC TÍNH GIÁ TRỊ XUẤT KHẨU VÀ NHẬP KHẨU
1. Công thức tính giá trị xuất khẩu
Khi biết số lượng và đơn giá của từng mặt hàng xuất khẩu:
Công thức:
$$\boxed{\text{Giá trị XK} = \sum (\text{Số lượng hàng XK} \times \text{Đơn giá})}$$
Nếu có nhiều mặt hàng:
$$\text{Tổng giá trị XK} = \text{Giá trị XK hàng 1} + \text{Giá trị XK hàng 2} + … + \text{Giá trị XK hàng n}$$
Ví dụ 4: Việt Nam xuất khẩu nông sản năm 2023
Dữ liệu:
- Gạo: Số lượng 6 triệu tấn, giá 500 USD/tấn
- Cà phê: Số lượng 1.5 triệu tấn, giá 2,000 USD/tấn
Tính toán:
Giá trị xuất khẩu gạo: $$6,000,000 \text{ tấn} \times 500 \text{ USD/tấn} = 3,000,000,000 \text{ USD} = 3 \text{ tỷ USD}$$
Giá trị xuất khẩu cà phê: $$1,500,000 \text{ tấn} \times 2,000 \text{ USD/tấn} = 3,000,000,000 \text{ USD} = 3 \text{ tỷ USD}$$
Tổng giá trị xuất khẩu nông sản: $$3 + 3 = 6 \text{ tỷ USD}$$
2. Công thức tính giá trị nhập khẩu
Tương tự như xuất khẩu:
Công thức:
$$\boxed{\text{Giá trị NK} = \sum (\text{Số lượng hàng NK} \times \text{Đơn giá})}$$
Ví dụ 5: Việt Nam nhập khẩu máy móc
Dữ liệu:
- Máy móc công nghiệp: 10,000 chiếc, giá 50,000 USD/chiếc
- Thiết bị điện tử: 50,000 chiếc, giá 1,000 USD/chiếc
Tính toán:
Giá trị nhập khẩu máy móc: $$10,000 \times 50,000 = 500,000,000 \text{ USD} = 0.5 \text{ tỷ USD}$$
Giá trị nhập khẩu thiết bị điện tử: $$50,000 \times 1,000 = 50,000,000 \text{ USD} = 0.05 \text{ tỷ USD}$$
Tổng giá trị nhập khẩu: $$0.5 + 0.05 = 0.55 \text{ tỷ USD}$$
3. Công thức tính tổng kim ngạch xuất nhập khẩu
Định nghĩa: Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu là tổng giá trị của cả xuất khẩu và nhập khẩu, phản ánh quy mô hoạt động ngoại thương.
Công thức:
$$\boxed{\text{Tổng kim ngạch XNK} = \text{XK} + \text{NK}}$$
Lưu ý: Đây là phép CỘNG, khác với cán cân thương mại (phép TRỪ).
Ví dụ 6:
- Xuất khẩu (XK): 370 tỷ USD
- Nhập khẩu (NK): 350 tỷ USD
Tính tổng kim ngạch: $$\text{Tổng kim ngạch} = 370 + 350 = 720 \text{ tỷ USD}$$
Tính cán cân (để so sánh): $$\text{CCXNK} = 370 – 350 = +20 \text{ tỷ USD (xuất siêu)}$$
Ý nghĩa:
- Tổng kim ngạch (720 tỷ): Đo lường quy mô ngoại thương, mức độ hội nhập kinh tế quốc tế
- Cán cân (+20 tỷ): Đo lường chênh lệch thu chi ngoại tệ
Phân biệt rõ:
- Kim ngạch = XK + NK (CỘNG) → Quy mô
- Cán cân = XK – NK (TRỪ) → Chênh lệch
IV. CÔNG THỨC TÍNH TỶ TRỌNG XUẤT NHẬP KHẨU
1. Tỷ trọng xuất khẩu một mặt hàng
Công thức:
$$\boxed{\text{Tỷ trọng XK hàng A} = \frac{\text{Giá trị XK hàng A}}{\text{Tổng giá trị XK}} \times 100\%}$$
Ý nghĩa: Cho biết mặt hàng A chiếm bao nhiêu phần trăm trong tổng xuất khẩu.
Ví dụ 7: Tính tỷ trọng xuất khẩu dầu thô
Dữ liệu:
- Giá trị xuất khẩu dầu thô: 25 tỷ USD
- Tổng giá trị xuất khẩu: 370 tỷ USD
Tính toán: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{25}{370} \times 100% = 6.76\%$$
Kết luận: Dầu thô chiếm 6.76% tổng giá trị xuất khẩu.
Ứng dụng:
- Phân tích cơ cấu hàng xuất khẩu
- Xác định nhóm hàng chủ lực
- So sánh sự thay đổi qua các năm
2. Tỷ trọng nhập khẩu một mặt hàng
Công thức:
$$\boxed{\text{Tỷ trọng NK hàng B} = \frac{\text{Giá trị NK hàng B}}{\text{Tổng giá trị NK}} \times 100\%}$$
Ví dụ 8: Tính tỷ trọng nhập khẩu máy móc
Dữ liệu:
- Giá trị nhập khẩu máy móc: 70 tỷ USD
- Tổng giá trị nhập khẩu: 350 tỷ USD
Tính toán: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{70}{350} \times 100% = 20\%$$
Kết luận: Máy móc chiếm 20% tổng giá trị nhập khẩu.
3. Tỷ trọng xuất/nhập khẩu theo thị trường
Tỷ trọng xuất khẩu sang thị trường X:
$$\boxed{\text{Tỷ trọng} = \frac{\text{Giá trị XK sang thị trường X}}{\text{Tổng giá trị XK}} \times 100\%}$$
Ví dụ 9: Tính tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ
Dữ liệu:
- Xuất khẩu sang Mỹ: 100 tỷ USD
- Tổng xuất khẩu: 370 tỷ USD
Tính toán: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{100}{370} \times 100\% = 27.03\\%$$
Kết luận: Mỹ là thị trường chiếm 27.03% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.
Ý nghĩa: Phân tích thị trường xuất khẩu chủ lực, đánh giá sự phụ thuộc vào từng thị trường.
4. Tỷ lệ xuất khẩu/nhập khẩu
Công thức:
$$\boxed{\text{Tỷ lệ XK/NK} = \frac{\text{XK}}{\text{NK}} \times 100\%}$$
Ví dụ 10:
- Xuất khẩu: 370 tỷ USD
- Nhập khẩu: 350 tỷ USD
Tính toán: $$\text{Tỷ lệ} = \frac{370}{350} \times 100% = 105.71\%$$
Ý nghĩa và phân tích:
| Tỷ lệ | Ý nghĩa | Tình trạng |
|---|---|---|
| > 100% | XK > NK | Xuất siêu |
| < 100% | NK > XK | Nhập siêu |
| = 100% | XK = NK | Cân bằng |
Trong ví dụ trên: 105.71% > 100% → Xuất siêu
V. CÔNG THỨC TĂNG TRƯỞNG XUẤT NHẬP KHẨU
1. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu
Công thức:
$$\boxed{\text{Tốc độ tăng XK} = \frac{\text{XK năm sau} – \text{XK năm trước}}{\text{XK năm trước}} \times 100\%}$$
Hoặc viết gọn:
$$g_{\text{XK}} = \frac{\text{XK}_t – \text{XK}_{t-1}}{\text{XK}_{t-1}} \times 100\\%$$
Ví dụ 11: Tính tốc độ tăng trưởng xuất khẩu
Dữ liệu:
- Xuất khẩu năm 2022: 340 tỷ USD
- Xuất khẩu năm 2023: 370 tỷ USD
Tính toán:
Bước 1: Tính chênh lệch $$\Delta\text{XK} = 370 – 340 = 30 \text{ tỷ USD}$$
Bước 2: Tính tốc độ tăng trưởng $$g_{\text{XK}} = \frac{30}{340} \times 100% = 8.82\%$$
Kết luận: Xuất khẩu năm 2023 tăng 8.82% so với năm 2022.
2. Tốc độ tăng trưởng nhập khẩu
Công thức:
$$\boxed{\text{Tốc độ tăng NK} = \frac{\text{NK năm sau} – \text{NK năm trước}}{\text{NK năm trước}} \times 100\%}$$
Ví dụ 12:
- Nhập khẩu năm 2022: 320 tỷ USD
- Nhập khẩu năm 2023: 350 tỷ USD
Tính toán: $$g_{\text{NK}} = \frac{350 – 320}{320} \times 100% = \frac{30}{320} \times 100% = 9.375\%$$
Kết luận: Nhập khẩu tăng 9.375% so với năm trước.
3. Tốc độ tăng trưởng tổng kim ngạch
Công thức:
$$\boxed{\text{Tăng trưởng kim ngạch} = \frac{\text{Kim ngạch năm sau} – \text{Kim ngạch năm trước}}{\text{Kim ngạch năm trước}} \times 100\%}$$
Ví dụ 13:
- Kim ngạch 2022: 340 + 320 = 660 tỷ USD
- Kim ngạch 2023: 370 + 350 = 720 tỷ USD
Tính toán: $$g = \frac{720 – 660}{660} \times 100% = \frac{60}{660} \times 100% = 9.09\%$$
Kết luận: Tổng kim ngạch XNK tăng 9.09%.
4. Giá trị tuyệt đối tăng/giảm
Công thức tính giá trị tăng:
$$\boxed{\Delta\text{XK} = \text{XK}_{\text{năm sau}} – \text{XK}_{\text{năm trước}}}$$
Ví dụ 14:
- XK tăng từ 340 lên 370 tỷ USD
Tính giá trị tăng tuyệt đối: $$\Delta\text{XK} = 370 – 340 = 30 \text{ tỷ USD}$$
Ý nghĩa: Xuất khẩu tăng thêm 30 tỷ USD so với năm trước.
Phân biệt:
- Tăng trưởng (%): Đo lường tốc độ tăng tương đối
- Giá trị tăng (USD): Đo lường mức tăng tuyệt đối
VI. BẢNG CÔNG THỨC TỔNG HỢP
A. Công thức cán cân thương mại
| Loại | Công thức | Kết quả | Ý nghĩa |
|---|---|---|---|
| Cán cân XNK | $\text{CCXNK} = \text{XK} – \text{NK}$ | Số dương/âm/0 | Chênh lệch thu chi |
| Xuất siêu | $\text{XK} > \text{NK}$ | CCXNK > 0 | Thu ngoại tệ |
| Nhập siêu | $\text{NK} > \text{XK}$ | CCXNK < 0 | Mất ngoại tệ |
| Cân bằng | $\text{XK} = \text{NK}$ | CCXNK = 0 | Không lời lỗ |
B. Công thức kim ngạch và giá trị
| Loại | Công thức | Ghi chú |
|---|---|---|
| Giá trị XK | $\sum (\text{Số lượng} \times \text{Đơn giá})$ | Cộng tất cả mặt hàng |
| Giá trị NK | $\sum (\text{Số lượng} \times \text{Đơn giá})$ | Cộng tất cả mặt hàng |
| Tổng kim ngạch | $\text{XK} + \text{NK}$ | Quy mô ngoại thương |
C. Công thức tỷ trọng
| Loại | Công thức | Ứng dụng |
|---|---|---|
| Tỷ trọng hàng A | $\frac{\text{Giá trị hàng A}}{\text{Tổng giá trị}} \times 100\%$ | Cơ cấu hàng hóa |
| Tỷ trọng thị trường X | $\frac{\text{XK sang X}}{\text{Tổng XK}} \times 100\%$ | Phân tích thị trường |
| Tỷ lệ XK/NK | $\frac{\text{XK}}{\text{NK}} \times 100\%$ | Kiểm tra xuất/nhập siêu |
D. Công thức tăng trưởng
| Loại | Công thức | Ghi chú |
|---|---|---|
| Tăng trưởng XK | $\frac{\text{XK}_\text{sau} – \text{XK}_\text{trước}}{\text{XK}_\text{trước}} \times 100\%$ | Tốc độ % |
| Tăng trưởng NK | $\frac{\text{NK}_\text{sau} – \text{NK}_\text{trước}}{\text{NK}_\text{trước}} \times 100\%$ | Tốc độ % |
| Giá trị tăng | $\Delta\text{XK} = \text{XK}_\text{sau} – \text{XK}_\text{trước}$ | Giá trị tuyệt đối |
VII. DẠNG BÀI TẬP THƯỜNG GẶP
Dạng 1: Tính cán cân xuất nhập khẩu
Đề bài: Năm 2023, Việt Nam có kim ngạch xuất khẩu 370 tỷ USD và nhập khẩu 350 tỷ USD. Tính cán cân thương mại và cho biết Việt Nam xuất siêu hay nhập siêu?
Lời giải:
Bước 1: Áp dụng công thức cán cân thương mại $$\text{CCXNK} = \text{XK} – \text{NK}$$
Bước 2: Thay số $$\text{CCXNK} = 370 – 350 = +20 \text{ tỷ USD}$$
Bước 3: Phân tích
- Kết quả dương (+20) → Xuất siêu
- Xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu 20 tỷ USD
Đáp án: Cán cân thương mại = +20 tỷ USD. Việt Nam xuất siêu 20 tỷ USD.
Dạng 2: Tính giá trị xuất khẩu
Đề bài: Việt Nam xuất khẩu các mặt hàng sau:
- Gạo: 7 triệu tấn, giá 450 USD/tấn
- Cà phê: 1.5 triệu tấn, giá 2,500 USD/tấn
- Dầu thô: 10 triệu tấn, giá 800 USD/tấn
Tính tổng giá trị xuất khẩu?
Lời giải:
Giá trị xuất khẩu gạo: $$7,000,000 \times 450 = 3,150,000,000 \text{ USD} = 3.15 \text{ tỷ USD}$$
Giá trị xuất khẩu cà phê: $$1,500,000 \times 2,500 = 3,750,000,000 \text{ USD} = 3.75 \text{ tỷ USD}$$
Giá trị xuất khẩu dầu thô: $$10,000,000 \times 800 = 8,000,000,000 \text{ USD} = 8 \text{ tỷ USD}$$
Tổng giá trị xuất khẩu: $$3.15 + 3.75 + 8 = 14.9 \text{ tỷ USD}$$
Đáp án: Tổng giá trị xuất khẩu là 14.9 tỷ USD.
Dạng 3: Tính tỷ trọng xuất khẩu
Đề bài: Tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam là 370 tỷ USD, trong đó:
- Điện thoại và linh kiện: 60 tỷ USD
- May mặc: 40 tỷ USD
Tính tỷ trọng xuất khẩu của hai nhóm hàng này?
Lời giải:
Tỷ trọng điện thoại và linh kiện: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{60}{370} \times 100% = 16.22\%$$
Tỷ trọng may mặc: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{40}{370} \times 100% = 10.81\%$$
Đáp án:
- Điện thoại và linh kiện chiếm 16.22%
- May mặc chiếm 10.81%
Dạng 4: Tính tốc độ tăng trưởng
Đề bài: Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam:
- Năm 2022: 340 tỷ USD
- Năm 2023: 370 tỷ USD
Tính tốc độ tăng trưởng xuất khẩu năm 2023?
Lời giải:
Bước 1: Tính chênh lệch $$\Delta\text{XK} = 370 – 340 = 30 \text{ tỷ USD}$$
Bước 2: Tính tốc độ tăng trưởng $$g = \frac{30}{340} \times 100% = 8.82\%$$
Đáp án: Xuất khẩu tăng 8.82% so với năm 2022.
Dạng 5: Bài toán tổng hợp
Đề bài: Năm 2023, Việt Nam có:
- Kim ngạch xuất khẩu: 370 tỷ USD (tăng 8.82% so với 2022)
- Kim ngạch nhập khẩu: 350 tỷ USD
Yêu cầu: a) Tính kim ngạch xuất khẩu năm 2022 b) Tính cán cân thương mại năm 2023 c) Tính tổng kim ngạch XNK năm 2023 d) Tính tỷ lệ XK/NK năm 2023
Lời giải:
Câu a) Tính XK năm 2022:
Từ công thức tăng trưởng: $$370 = \text{XK}{2022} \times (1 + 8.82%)$$ $$\text{XK}{2022} = \frac{370}{1.0882} = 340 \text{ tỷ USD}$$
Câu b) Tính cán cân thương mại 2023: $$\text{CCXNK} = 370 – 350 = +20 \text{ tỷ USD (xuất siêu)}$$
Câu c) Tính tổng kim ngạch 2023: $$\text{Tổng kim ngạch} = 370 + 350 = 720 \text{ tỷ USD}$$
Câu d) Tính tỷ lệ XK/NK: $$\text{Tỷ lệ} = \frac{370}{350} \times 100% = 105.71\%$$
Vì > 100% nên xuất siêu.
Đáp án:
- a) XK năm 2022: 340 tỷ USD
- b) CCXNK năm 2023: +20 tỷ USD (xuất siêu)
- c) Tổng kim ngạch: 720 tỷ USD
- d) Tỷ lệ XK/NK: 105.71% (xuất siêu)
VIII. MẸO VÀ LƯU Ý
1. Mẹo nhớ công thức
Mẹo 1: “Cán cân = Xuất TRỪ Nhập”
$$\text{CCXNK} = \text{XK} – \text{NK}$$
- Xuất > Nhập → Kết quả DƯƠNG (+) → Xuất siêu (tốt)
- Nhập > Xuất → Kết quả ÂM (-) → Nhập siêu (cần cảnh giác)
Mẹo 2: “Kim ngạch = Xuất CỘNG Nhập”
$$\text{Tổng kim ngạch} = \text{XK} + \text{NK}$$
- CỘNG lại để biết quy mô ngoại thương
- Số càng lớn → Mức độ hội nhập càng cao
Mẹo 3: “Tỷ trọng = Phần chia Tổng nhân 100%”
$$\text{Tỷ trọng} = \frac{\text{Phần}}{\text{Tổng}} \times 100\\%$$
- Luôn chia cho TỔNG, không chia cho phần còn lại
- Nhớ nhân 100% để ra phần trăm
Mẹo 4: “Tăng trưởng = Chênh lệch chia Năm trước”
$$g = \frac{\text{Năm sau} – \text{Năm trước}}{\text{Năm trước}} \times 100\\%$$
- Luôn chia cho năm TRƯỚC (năm gốc)
- Không chia cho năm sau
2. Các sai lầm thường gặp
❌ Sai lầm 1: Nhầm lẫn CCXNK với tổng kim ngạch
Sai:
- Cán cân = XK + NK
Đúng:
- Cán cân = XK – NK (TRỪ) → Chênh lệch ✓
- Kim ngạch = XK + NK (CỘNG) → Tổng cộng ✓
❌ Sai lầm 2: Quên nhân 100% khi tính tỷ trọng
Sai:
- Tỷ trọng = 60/370 = 0.162
Đúng:
- Tỷ trọng = (60/370) × 100% = 16.2% ✓
❌ Sai lầm 3: Nhầm công thức tăng trưởng
Sai:
- Tăng trưởng = (Sau – Trước) / Sau
Đúng:
- Tăng trưởng = (Sau – Trước) / Trước × 100% ✓
❌ Sai lầm 4: Nhầm lẫn đơn vị
Sai:
- XK = 370 tỷ USD, NK = 350 triệu USD
- CCXNK = 370 – 350 = 20 ❌ (đơn vị khác nhau!)
Đúng:
- Phải đổi về cùng đơn vị trước: 350 triệu = 0.35 tỷ
- Hoặc: 370 tỷ = 370,000 triệu
- Sau đó mới tính ✓
❌ Sai lầm 5: Hiểu sai dấu của kết quả
Nhầm lẫn:
- CCXNK = -20 → Tưởng là mất 20 tỷ USD
Đúng hiểu:
- CCXNK = -20 tỷ USD → Nhập siêu 20 tỷ
- Nghĩa là: Nhập khẩu NHIỀU HƠN xuất khẩu 20 tỷ
- Không phải “âm 20 tỷ” mà là “nhập siêu 20 tỷ” ✓
3. Lưu ý quan trọng
Lưu ý 1: Xuất siêu không phải lúc nào cũng tốt
Trường hợp tốt:
- Xuất hàng công nghiệp có giá trị gia tăng cao
- Nhập nguyên liệu, máy móc để sản xuất
- Xuất siêu bền vững, không phụ thuộc
Trường hợp cần cảnh giác:
- Chủ yếu xuất nguyên liệu thô (dầu, than, gỗ…)
- Nhập hàng công nghệ cao, xuất hàng giá trị thấp
- Xuất siêu do nhập khẩu giảm (nền kinh tế yếu)
Lưu ý 2: Nhập siêu ngắn hạn có thể chấp nhận
Trường hợp chấp nhận được:
- Nhập khẩu máy móc, công nghệ để đầu tư sản xuất
- Giai đoạn công nghiệp hóa cần nhiều nguyên liệu, thiết bị
- Nhập siêu tạm thời, có kế hoạch cải thiện
Trường hợp nguy hiểm:
- Nhập siêu kéo dài nhiều năm
- Chủ yếu nhập hàng tiêu dùng
- Dự trữ ngoại hối cạn kiệt
Lưu ý 3: Đơn vị phải thống nhất
- Tất cả số liệu phải cùng đơn vị: tỷ USD hoặc triệu USD
- Không được trộn lẫn tỷ/triệu, USD/VNĐ
- Đổi đơn vị trước khi tính toán
Lưu ý 4: Phân biệt rõ các khái niệm
| Khái niệm | Công thức | Ý nghĩa |
|---|---|---|
| Cán cân | XK – NK | Chênh lệch (TRỪ) |
| Kim ngạch | XK + NK | Tổng cộng (CỘNG) |
| Tỷ trọng | Phần/Tổng × 100% | Phần trăm đóng góp |
| Tăng trưởng | (Sau-Trước)/Trước × 100% | Tốc độ phát triển |
IX. KẾT LUẬN
Bài viết đã trình bày đầy đủ các công thức tính cán cân xuất nhập khẩu và các chỉ số liên quan:
Công thức cơ bản – QUAN TRỌNG NHẤT: $$\boxed{\text{CCXNK} = \text{XK} – \text{NK}}$$
Ba trường hợp:
- Xuất siêu: XK > NK → CCXNK > 0 (thu ngoại tệ, tích cực)
- Nhập siêu: NK > XK → CCXNK < 0 (mất ngoại tệ, cần theo dõi)
- Cân bằng: XK = NK → CCXNK = 0 (hiếm xảy ra)
Tổng kim ngạch XNK: $$\text{Kim ngạch} = \text{XK} + \text{NK}$$ (Đo lường quy mô ngoại thương)
Tỷ trọng xuất/nhập khẩu: $$\text{Tỷ trọng} = \frac{\text{Phần}}{\text{Tổng}} \times 100\\%$$ (Phân tích cơ cấu hàng hóa, thị trường)
Tốc độ tăng trưởng: $$g = \frac{\text{Sau} – \text{Trước}}{\text{Trước}} \times 100\\%$$ (Đánh giá sự phát triển)
5 dạng bài tập thường gặp với lời giải chi tiết
Công thức QUAN TRỌNG NHẤT cần nhớ
$$\boxed{\text{Cán cân xuất nhập khẩu} = \text{Xuất khẩu} – \text{Nhập khẩu}}$$
Quy tắc vàng:
- Dấu DƯƠNG (+): Xuất siêu → Tốt cho nền kinh tế
- Dấu ÂM (-): Nhập siêu → Cần theo dõi và điều chỉnh
- Bằng 0: Cân bằng thương mại → Rất hiếm
ThS. Nguyễn Văn An
(Người kiểm duyệt, ra đề)
Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn Tổ Toán tại Edus
Trình độ: Cử nhân Sư phạm Toán học, Thạc sĩ Lý luận & Phương pháp dạy học môn Toán, Chức danh nghề nghiệp giáo viên THPT – Hạng II, Tin học ứng dụng cơ bản, Ngoại ngữ B1, Chứng chỉ bồi dưỡng năng lực tổ trưởng chuyên môn
Kinh nghiệm: 12+ năm kinh nghiệm tại Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa